మెమ్మేటి

 మిథ్యాడంబర సంఘజీవనములో  మెమ్మేటి గా నొప్పి, నే

పథ్యమ్మందున డొల్లయై బ్రతుకునభ్యాసమ్ములన్మానుమా!

తథ్యమ్మెన్నడు నీదు కంటఁ బడునో దైవేచ్ఛ యెట్లున్నదో, 

కథ్యమ్మియ్యది చెప్పి వైచితిని నీ కర్మమ్ము నిన్వీడునే!

-లక్ష్మీదేవి 

శార్దూలవిక్రీడితము 

ఆశ్చర్యమే

 తొలి సింగారపు రశ్మితోనరుణమై తూర్పెల్ల వెల్గొందగా

పలు జీవమ్ములు కర్మనిష్ఠతపమున్ ప్రారంభముంజేయగా

నిల చక్రమ్మిది నిత్యయానమును తానివ్వారు సాగింపగా

నల దివ్యాత్ములు నెవ్వరేర్పరచిరో, యాశ్చర్యమెప్పొద్దునన్.

--లక్ష్మీదేవి 

మత్తేభవిక్రీడితము 

భక్తి?

 इन्द्रियेभ्यः परा ह्यर्था अर्थेभ्यश्च परं मनः।

मनसस्तु परा बुद्धिर्बुद्धेरात्मा महान् परः ॥

महतः परमव्यक्तमव्यक्तात्पुरुषः परः।

पुरुषान्नपरं किञ्चित् सा काष्ठा सा परा गतिः॥

ఇంద్రియేభ్యః పరా హ్యార్థా అర్థేభ్యశ్చ పరం మనః।

మనసస్తు పరా బుద్ధిర్బుద్ధేరాత్మా మహాన్ పరః॥

మహతః పరమవ్యక్తమవ్యక్తాత్పురుషః పరః।

పురుషాన్నపరం కిఞ్చిత్ సా కాష్ఠా సా పరా గతిః।

కఠోపనిషత్.

ఇంద్రియాలకు గురి విషయాలు. విషయాలకు ఆధారం మనస్సు. మనస్సును నియంత్రించేది బుద్ధి. బుద్ధి కన్నా గొప్పది ఒక మహా ఆత్మ.  ఆ ఆత్మకూ పరమైనది అవ్యక్తమైనది. ఆ అవ్యక్తానికన్నా ఉన్నతమైనది పురుషః అన్నారు. (స్త్రీపురుషుల లెక్క కాదు.) కనిపించేదంతా ఏమి? జరిగేదంతా ఏమి? ఎలా? పునరావృతమవుతున్నదంతా ఏమి? ఏల? అని మూలాన్ని అందని లోతునూ, అందుకోలేని ఎత్తునూ అన్వేషించడంలో లేక  ఆరాధించడంలో జ్ఞానభక్తి మార్గాలు ఎన్నో చర్చలు చేసి, ఎన్నో తీరాలు చేరాయి. ఈ అన్వేషణ ఆకాశంలా, అనంతంలా మొదలూ కొనా లేనిది. ఎవరి చిదానందతీరం వాళ్ళే చేరగలరు. ఎవరి బంధ విముక్తి వారే పొందగలరు. 

అలాంటిది 'పాపం భక్తిలో పడిపోయారు' అని అదేదో తక్కువ స్థాయిగా భావించేవారున్నారని వింటుంటాం. ఎందుకు భావిస్తున్నారు అంటే భక్తి అంటే ఇప్పుడల్లా ప్రపంచంలో తెలిసినది ఆకారాలు, కళ్యాణాలు,  అభిషేకాలు, ఉపవాసాలు, నైవేద్యాలు, గోడలమధ్యని హారతులు, భజనలు వంటివి మాత్రమే. ఇవన్నీ ఎందుకు మొదలైనాయో, వీటి పరమార్థమేమిటో తెలుసుకునే అవకాశం గానీ ఓపిక గానీ మనకు లేవు. కళ్ళు తిరుగుతున్నా ఉపవాసాలు, గ్యాస్ ట్రబులున్నా నేతిచక్కెరల నైవేద్యాలు మానం. ఇలాగే మూడొంతుల మంది ఉండడంతో అంతో ఇంతో తెలిసి ఆ మార్గంలో ఉన్నవారిని కూడా అదే చట్రంలో తిరుగుతున్నవారనుకొని పాపం అంటున్నారు. అంటున్నవారికి తెలియనిదేమిటంటే తాము అంతకన్నా చిన్న చట్రంలో తిరుగుతున్న విషయం.

ఆశ్చర్యం

 తొలి సింగారపు రశ్మితోనరుణమై తూర్పెల్ల వెల్గొందగా

పలు జీవమ్ములు కర్మనిష్ఠతపమున్ ప్రారంభముంజేయగా

నిల చక్రమ్మిది నిత్యయానమును తానివ్వారు సాగింపగా

నల దివ్యాత్ములు నెవ్వరేర్పరచిరో, యాశ్చర్యమెప్పొద్దునన్.

--లక్ష్మీదేవి 

మత్తేభవిక్రీడితము 

ఊగు

 సిరిహేమంతసమీరవీచికలలో చిన్నారిపత్రమ్ముపై

విరిపై నూగు తుషారబిందువులలోబృందావనాలోలునిన్

కరుణావార్నిధిఁగంటిఁగల్పనను నేఁగన్నార సంతృప్తనీ

తరుణమ్మందున ధన్యనైతి మది తాదాత్మ్యమ్మునివ్వేళనున్.

--లక్ష్మీదేవి 

మత్తేభవిక్రీడితము 

మధురం

 శిశుపాలవధలోని మాఘుని శ్లోకము.

దృతవిలంబితము

-

మధురయా మధుబోధితమాధవీ మధుసమృద్ధిసమేధితమేధయా

మధుకరాంగనయా ముహురున్మదధ్వనిభృతా నిభృతాక్షరముజ్జగే

--

మధురమై మధుమాసపు మాధవీలత సమృద్ధి యలై మధువూరగా

మధుకరాంగనలున్మరి మత్తుగాధ్వనులఁ బాడిరి తన్మయమందగా

-లక్ష్మీదేవి.

దృతవిలంబితము.

#నాపద్యానువాదాలు

చల్లగా

 ఎంతే కష్టములెన్నియున్న నిటులే హేరాళమౌ ధీరతన్ ,

సంతోషమ్మున కంతులేని కతమున్ సంగమ్ము శోభిల్లగా ,

శాంతిన్ సౌఖ్యము నిండు జీవనముగా స్వాంతమ్ములుయ్యాలగా,

చింతాకంతయుఁ జింతలేని బ్రదుకై జీవించుమా చల్లగా,

ఉండవా?

 విచ్చుకత్తుల వంటి చూపుల భీకరమ్మగు యుద్ధముల్

పచ్చినెత్తురు కాల్వలై యిలఁ బారుచుండెడి కాలముల్

వచ్చి పోయినవంచుఁ బల్కుచుఁ భ్రాంతినుండును లోకముల్

రచ్చకెన్నడు రానివయ్యు, నిరంతరమ్మిట నుండవే?

- లక్ష్మీదేవి 

మత్తకోకిల.

ఆకాంక్ష

 నవ్యమ్మైన కథావిధానముల, భిన్నమ్మైన చిత్రోక్తితో

భవ్యమ్మైన మనోవినోదములతో పక్వంపు ధారార్ద్రమై

దివ్యమ్మౌ పదగుంఫనంపు కళలుద్దీపించు శబ్దాళితో
కావ్యమ్మున్ రచియింపగా కవియునాకాంక్షించు నాంతర్యమున్.

-లక్ష్మీదేవి 

శార్దూలవిక్రీడితము 

తల్లడిల్లె

 యీ ప్రపంచమెల్లఁ గాంచగా మరింతగా

నుల్లమిట్లు తల్లడిల్లి యోడె నెంతనొచ్చెనో

ముల్లుఁ గుచ్చు తీరునుండి పువ్వులౌ మనమ్ములన్

మెల్లమెల్లడంచుచుండె మిక్కుటంపు క్రూరతన్.

-లక్ష్మీదేవి 

ఉత్సాహ/సుగంధి 

సమీరమై

 సాయంకాల సమీరమై యలలుగా సౌగంధసౌభాగ్యమున్

మోయంజాలు నిధానమై వనులలో పుష్పమ్ముతో నుందు, నీ

కాయంబందు వసించుటేల జగతిన్ కర్మానుసారమ్మొకో?
నాయందుండు తలంపిదే, తెలిపితిన్నన్నట్లు మార్చంగదే!

--లక్ష్మీదేవి 

శార్దూలవిక్రీడితము 

స్వామి

 నభో నీలవర్ణం అనంతాత్మ దేహం

స్వభావాత్ పునీతం నిసర్గప్రణేతం

శుభం సుందరం పుణ్య శుద్ధాంతరంగం

గభీరం ఘనం తం అగాధం నమామి.

--లక్ష్మీదేవి 

భుజంగప్రయాతము.

లుప్తమై

 శోకసంవర్ధమై సుప్తసంగీతమై

యేకమై నిక్కమై యిష్టసంతాపమై

మోకరిల్లేనిదే మూగయౌ రాగమై
లోకవృత్తిన్ సదా లుప్తమై పోవుచున్

- లక్ష్మీ దేవి 

స్రగ్విణీ.

శూన్యం

 పోరాటమ్మే బ్రదుకు పథమై పూర్వకర్మాశ్రితమ్మై

ఆరాటమ్మే పలుకు పదమై యంతరంగాశ్రితమ్మై

సారమ్మేమో యెఱుగగలిగే సత్త్వమే శూన్యమైనన్

భారమ్మెంతో! పయనమగుదున్ పంతమున్ వీడకుందున్

--లక్ష్మీదేవి 

మందాక్రాంతము 

అంతయు

 ధనములు నాస్తిపాస్తులును దండిగ నున్నను, లేని చోటులన్

మనమున సంకటమ్ములను మాయము చేయగ శక్తి లేనివీ

జనుమలు మానవాళివని సంయమమొప్పగ నుండనోపు, కా

దనగల వీలులేదనగ నంతయు మార్చు సమర్థులేరిటన్?

-- లక్ష్మీదేవి

చంపకమాల 

ధాత్రి

 వనిపచ్చందనమెల్ల పత్రములలో భాస్వంతమై చెల్గెనో

ఘననీలమ్ములునల్లదో గగనమై గాఢమ్ముగా వెల్గెనో
మినుకుందెల్పుల ఫేనమా కడలిపై మెమ్మేటిగా చిందెనో
కనువిందైనవి వన్నియల్ సొబగు సింగారమ్ములిద్ధాత్రిపై.

--లక్ష్మీదేవి 

మత్తేభవిక్రీడితము 

నిర్వేదము

 దుర్వారమ్ము నిరాశ జీవనమునన్ దుఃఖంపు సాంగత్యమై

గర్వమ్మెల్ల నడంగఁజేయును సదా కల్లోల మందుంచుచు
న్నిర్వేదమ్మును సాధనమ్ముఁగ, నిదో నేనిట్లు సాగింతు నా
నిర్వాణంపు ప్రయాణమున్ ధరణిలో నిక్కంపు ధైర్యమ్ముతో.

కృష్ణ గాథ

 ఋజ్వికాని చరిత్రమైనది కృష్ణ గాథ ల గుచ్ఛమై

యుజ్వలోరస మాధురీగుణయుక్తమై వ్రజవాసమై

ప్రజ్వలించెను సాంద్రనీలము భక్తి కావ్యములందు, మా

హోజ్వలమ్ముగ మానవాళిని యుద్ధరించెడు కాంతియై.

-లక్ష్మీదేవి 

మత్తకోకిల.

నీలమణి

 ఉజ్జ్వల నీలమైన మణి నూరక పేరు వినంగనెంతగా

నుజ్జ్వలమైన భావనలు, నుద్ధృతియుం గలుగంగఁ; జాలునే

యుజ్జ్వల సూర్యబింబములనొప్పుగ మించిన కాంతిముందు? నీ

యుజ్జ్వలితమ్ములున్ మిణుగులో, మరి యంతకుఁ జాలవోకదా! 

--లక్ష్మీదేవి 

ఉత్పలమాల 

అజ్ఞానప్రదర్శన

 ప్రజ్ఞాపాటవమంచు నేది తన లోపమ్మైన, నెంతైన తా

నజ్ఞానమ్మున నుండుటే యెఱుగకున్నట్లైన, పంతమ్ముతో

విజ్ఞానంపు ప్రదర్శనాభిరుచితో పేట్రేగి పోచున్నచో

నే జ్ఞానుల్ వివరించి చెప్పగలవారింకేమి కానున్నదో!!

--లక్ష్మీదేవి 

శార్దూలవిక్రీడితము. 

సద్ధర్ములు

 కర్మలనాచరించుటను కామితమెయ్యది లేని తీరులో

నిర్మమమౌ విధమ్మునొక నిక్కపు జీవనమెల్ల సాగగా
నిర్మలమైన మానసము, నీమము నాచరణమ్మునుండు స
ద్ధర్ములు నెవ్వరుందురని ధాత్రియు నిత్యము చూచుచుండునో?

నిల్వగలేక

 చెల్వము శోభిలంగ శశి చిన్ని స్వరూపముఁ గానకుండగా

నిల్వగలేని వారలల నింగినిఁ జూచుచు వేచి యుండ, నే

నల్వురొ వట్టి నీరసులు నవ్వుదురేని రసజ్ఞులట్టిచో
గెల్వగ వాదులాడరు, నొకింతగ జాలినిఁ బొంది వారిపై.

--లక్ష్మీదేవి 

కాలము

 విశ్వములోనిమాయలను వేడుకఁ జూచుచుఁ బొద్దుఁ బుచ్చుచున్

నశ్వరమైన వింతలను నమ్మగఁ జాలక చర్చఁ జేయుచు
న్నిశ్వసనమ్ములందుననె నెట్టుచునుందుము కాలమున్ కదా!
యశ్వపు వేగమందుకొని యందక నెట్లది చెల్లిపోవునో!

--లక్ష్మీదేవి 

ఉత్పలమాల 

నీలిసముద్రం

 వినీలమైన క్లేశరాశి పేరుకున్నరూపమై,

వినోదచేష్ట ,తీరమందు వీచిపొంగు భంగియై

వినూతనంపురూపు గల్గి విస్తరించి యుండు, నీ
మనోసముద్రమంతరంగమౌనమై గభీరమై.

--లక్ష్మీదేవి 

పంచచామరము. 

మాలిక

 పదములు వెల్లువై యురుకఁ బద్యము కాదు, సుమా రసజ్ఞునిన్

హృదయములుల్లసమ్మలర హృద్యము, స్వారసబంధురమ్ముగా

ముదమునొసంగగావలయు, ముచ్చట మీర ధ్వనించి వేడుకల్

సదమలమైన భావఝరిసంపదతోడ రచింప, మెల్లగా

మృదువగు రీతిగా నడచి మేలిమి శైలిని సాగుచుండ, నె

ట్లొదుగునొ యట్టి తీరుననె యుద్ధతిఁ జూపి, యడంగి, యే స్థితిన్

కదలగనొప్పునో తెలిసి  కందువ తీర్చినఁ, బాఠకాదులం

జదువగఁ జేయు, పద్యముల సౌరును నింపుగఁ గాంచి విజ్ఞతన్

కొదవలఁ దోషలోపములఁ గూర్పుగ నేర్పుగ నెత్తి చూపుచో

చెదరని యాత్మ స్థైర్యమున సిద్ధము కావలె, నాణ్యమైనదై

కుదురగు పద్యమల్లుకొన ఘుమ్మను పువ్వులఁ గూర్చినట్టుగా

చదువుల తల్లి చల్లనగు చక్షువుదీవనలిచ్చి మెచ్చగా.

--లక్ష్మీదేవి 

చంపకమాలిక 

నిర్లక్ష్యం

 దుర్లేఖ్యములని, చూచుచు

నిర్లక్ష్యముఁ జేయుచుండ, నిర్వేదములో

దుర్లక్షమైన లక్ష్యము
దుర్లంఘమునై యిపుడిది దుర్దినమయ్యెన్

విరాగమే

 నిరాదరించుచో జగత్తు నిర్వికారమొక్కటే

శరణ్యమౌనులే నిరాశ స్వాంతమందదేల? నీ

విరాగమే సరైనదౌను వీడి సాగిపో సదా
బిరాన కాలమెల్ల చెల్లు భిన్నమైన రీతిలో

--లక్ష్మీదేవి 

పంచచామరము 

మౌనసంగీతం

 

నిస్తారము

 విస్తారంగా పలుకుపదమౌ వేదముం కావ్యమెల్లా

కస్తూరిశ్రీ తిలకధరుడా కంజనేత్రుండె గాడో!

నిస్తారమ్మౌ పథమునరుగన్నిబ్బరమ్మెట్టులైనన్
న్యస్తమ్మట్లీ మనమునిడగా నాథుడెట్లైన రాడో!

-లక్ష్మీదేవి 

మందాక్రాంతము 

పఠనము

 కఠినములౌపద్యములను

శఠమునఁదెలియంగఁదలతు, సాధింపంగా

విఠలా, దీవననొసగుము
పఠనములో తోడునిలుము పథమునుఁగనఁగా

--లక్ష్మీదేవి 

కందము 

నిర్వేదం

 శర్వాణీసుతుడై చెలంగునతనిన్ సద్బుద్ధినిమ్మంచు నేఁ

బర్వమ్మందున నర్చనల్ సలుపగా ప్రార్థించగా నిచ్చెనా
దూర్వాయుగ్మముతోగణేశుడు సదా తోషమ్మునందున్ గదా!
నిర్వేదమ్మున వ్యర్థమంచు తలతున్నేడిట్లదేమైనదో!

--లక్ష్మీదేవి 

శార్దూలవిక్రీడితము 

అందము

 చిత్తడినేలలోనరక జృంభణమొప్పగ దున్నినాటినన్

విత్తులు మొక్కలై ఎదిగి పెంపులు మీరగ పండినంత, కొం
గ్రొత్తగ కానవచ్చె ,చిరు గువ్వలు పువ్వుల వోలె వాలగా
చిత్తరువన్న తీరునది చిందినదందము కన్నువిందుగా.

--లక్ష్మీదేవి 

ఉత్పలమాల 

మాధురులు

 మదిలో కల్పనఁజేసినట్టి తరి మర్మమ్మైన సందేశమై,

పదమై పల్క గదే, నితాంతముగ భావావేశమందొప్పు నా

హృదినాధారమవైన ధారవుగ, నా హృద్యంపు పద్యమ్ముగా
కదళీపాకమువోలె మాధురులు పొంగారంగ దీవింపుమా!

--లక్ష్మీదేవి 

మత్తేభవిక్రీడితము 

దీక్ష

 చదువుల సారమెల్లఁగన శక్తినొసంగుము శారదాంబికా!

కదలని దీక్షనిచ్చి నను కంకణబద్ధగ నుండనిమ్ము, నీ
కదనపు లోకసీమఁ గల కయ్యములంబడి యేగు తత్వమున్
వదలగఁజేయుమందు, నొగి భవ్యపథమ్మునుఁజూపమందు నిన్.

--లక్ష్మీదేవి 

చంపకమాల. 

కాలము

 కాలము చెల్లఁజేయు మన గందరగోళములెల్లతీరులన్

మేలిమియైనరీతులను మించినపద్ధతి నేర్పుచుండు, పో
జాలని కష్టమైన కొనసాగెడు బాధలనైన మాయగా
తేలిక చేసిపోవునిది, దివ్యమహౌషధమియ్యదొక్కటే